Endurreisn

u.þ.b. 1350-1600

Endurreisnartímabilið er talið hefjast á Ítalíu á 13. og 14. öld og ná fram á seinni hluta 16. aldar. Á þessum tíma komu fram listamenn sem vildu endurvekja heimspeki, fagurfræði og vísindi Forn-Grikkja og Rómverja. Þetta varð blómaskeið í listum og vísindum. Meðan gotneska listin miðaði að trúarlegri leit inn á við beindi endurreisnin sjónum sínum að manninum og hinu jarðneska, veraldlega lífi.

Margar nýjungar komu fram bæði í vísindum og listum. Arkítektinn Brunelleschi er sagður hafa fundið upp eins punkta fjarvíddina sem síðar var þróuð til að nota í málverkum. Þetta gerði málverkin miklu raunsærri og raunverulegri.

Gullinsnið er eitt af því sem endurreisnarmenn sóttu til Forn-Grikkja og notuðu bæði í arkítektúr og málverkum. Gullinsnið er u.þ.b. hlutfallið milli talna eins og 8 og 5 (? 1,6) eða milli talna eins og 13 og 8 (? 1,625). Nákvæmari tala fyrir hlutfallið er 1,618… og er táknað með óræðutölunni Phí/?. Hægt er að sýna gullinsnið t.d. sem Davíð eftir Michelangelo - Mynd af Wikipediaferhyrning með langhliðarnar 8 cm langar og skammhliðarnar 5 cm langar. Af einhverjum ástæðum finnst flestum slíkur ferhyrningur fallegri en t.d. ferningur (allar hliðar jafn langar) eða ferhyrningur með lengri langhliðar og styttri skammhliðar. Gullinsnið má finna í náttúrunni allt í kringum okkur og  jafnvel í hlutföllum mannslíkamans.

Myndhöggvarinn Michelangelo var frægur fyrir túlkun sína á mannslíkamanum og  lagði mikið upp úr að hafa styttur sínar sem raunsannastar.  Hann og fleiri endurreisnarlistamenn stunduðu meira að segja krufningar til að rannsaka hvernig líkami mannsins væri saman settur.

Davíð eftir Michelangelo. Mynd af Wikimedia Commons.

Prentun og prentlist þróaðist hratt á þessum tíma, ekki síst eftir að Evrópumenn lærðu að búa til pappír á 13. öld og eftir að Gutenberg fann upp prentvélina um 1440. Listamenn hófu að myndskreyta bækur með tréristum, koparstungum og ætingum og er slík list oft nefnd svartlist eða grafíklist. Með hinni nýju prenttækni var hægt að prenta bækur á pappír í mörgum eintökum. Þýski endurreisnarlistamaðurinn Albrecht Dürer var meistari á sviði svartlistar.

Madonna of the Meadow (1505-06)
eftir Rafael. Mynd af  Artstamps.

Hingað til höfðu málarar mest málað á veggi (freskur) eða á tréplötur með eggtempera litum (litaduft blandað saman við eggjarauðu til að binda það saman) en hófu nú að mála á striga með olíumálningu.  Hollenski málarinn Jan van Eyck er talinn einn af upphafsmönnum að notkun olíumálningar sem búin er til með því að blanda línolíu saman við litaduftið. Slík málning er lengur að þorna og gaf nýja möguleika t.d. í sambandi við skyggingu. Notkun olíulita breiddist hratt út og Leonardo da Vinci (sem endurbætti olíulitina) notaði hina nýju skyggingartækni (sfumato) m.a. í hinu fræga málverki af Mónu Lísu.  Margir merkir listamenn komu fram á endurreisnartímanum og má þar m.a. nefna Botticelli, Donatello og Rafael.

Endurreisnin náði einnig til Norður-Evrópu og náði miklum hæðum í Hollandi og Flæmingjalandi (Belgíu). Meðal merkustu endurreisnarmanna í Norður-Evrópu má nefna Jan van Eyck, Albrecht Dürer, Hans Holbein yngri, Hieronymus Bosch, Pieter Bruegel eldri og Pieter Bruegel yngri.

Tenglar:

Heimildir: